پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه

هان اى مردم! دنیا...

انما الدنیا دار مجاز والأخرة دار قرار، فخذوا من ممرکم لمقرکم، ولا تهتکوا أستارکم عند من من یعلم أسرارکم، و أخرجوا من الدنیا و قلوبکم من قبل أن تخرج منها ابدانکم، فیها أختبرتم و لغیرها خلقتم. ان المرء اذا هلک قال الناس: ما ترک؟ و قالت الملائکة ما قدم ؟!(1)

ترجمه:

((هان اى مردم! دنیا سراى گذشتن و آخرت سراى ماندن است. پس از گذرگاه خود براى جایگاه ماندن توشه برگیرید و نزد کسى خداوندى که از اسرار شما آگاهى دارد نسبت به یگدیگر پرده درى مکنید، و پیش از جدا شدن بدن هایتان از این جهان، دل‏هاى خود را از آن بیرون برانید، در دنیا آزمایش مى‏شوید و براى جز آن رسیدن به آخرت آفریده شده‏اید در آن هنگام که انسان مى‏میرد مردم مى‏گویند چه چیزى به ارث گذارده است و فرشتگان مى‏گویند چه چیزى را براى سراى جاوید از پیش فرستاده است.))

از دنیا باید به میزان نیاز برگرفت:

دنیا که در آن مرد خدا گل نه سرشت است*** نامرد که ماییم چرا دل به سرشتیم

((سعدى))

از سخنان گذشته چنین به دست مى‏آید که دنیا جایگاه آزمایش انسان و ابزارى براى رسیدن او به زندگى جاوید و سعادتمندانه آخرت است و این هدف تنها چیزى است که به دنیا ارزش و اعتبار بخشیده و آن را از حالت پوچى بیرون مى‏آورد و بى‏تردید این هدف، داراى ارزش و اهمیت فوق العاده و منحصر به فرد است، زیرا تنها راه وصول انسان به رستگارى و نایل شدن او به سعادت و خوشبختى جاوید اخروى است. از این رو توجه به سلامت و امنیت راه نیز در خور اهمیت خواهد بود. بر این اساس، انسان تا آن هنگام که در دنیا زیست مى‏نماید به ملاحظه طبیعت مادى خود ناگزیر است از آن براى نیازهاى خود بهره برگیرد، این بهره‏گیرى تا آنجا که نیاز باشد نه تنها ناپسند نیست، بلکه براى تحصیل هدف اصلى زندگى دنیا، که توشه گرفتن براى آخرت است لازم و ضرورى مى‏نماید. در این باره نقل شده است:

روزى على علیه‏السلام در بصره شنید که یکى از یارانش به نام ((علاء بن زیاد حارثى)) در بستر بیمارى افتاده است، امام علیه‏السلام به قصد عیادت او به خانه او رفت، و آنگاه که خانه بزرگ و وسیع او را مشاهده نمود، چنین گفت:

ما کنت تصنع بسعة هذه الدار فى الدنیا و انت الیها فى الأخرة کنت أحوج؟ و بلى ان شئت بلغت بها الأخرة، تقرى فیها الضیف، و نصل فیها الرحم و تطلع منها الحقوق مطالعها فاذا أنت قد بلغت به الأخرة .

فقال له العلاء: یا امیر المؤمنین أشکوا الیک أخى عاصم بن زیاد، قال: و ماله؟ قال: لبس العباء ة و تخلى من الدنیا، قال: على به! فلما جاء، قال: یا عدى نفسه لقد استهام بک الخبیث، أما رحمت أهلک و ولدک؟ أترى الله أحل لک الطیبات و هو یکره أن تأخذها؟ أنت أهون على الله من ذلک !

((تو با این خانه بزرگ و وسیع در دنیا چه مى‏کنى در حالى که تو به آن در سراى دیگر نیازمندى‏ترى؟! آرى، اگر بخواهى به وسیله آن، از سراى دیگر بهره‏مند گردى در آن از مهمان پذیرایى و صله رحم نمایى و حقوقى را که دیگران بر تو دارند در جاى خود قرار بدهى در این صورت به وسیله این خانه به سراى آخرت نایل گردیده‏اى!))

((علاء به امام علیه‏السلام گفت: اى امیر مؤمنان! از برادرم عاصم به نزد تو شکایت مى‏برم! امام علیه‏السلام پرسید او را چه شده است؟ علاء گفت: عبایى بر روى دوش خود افکنده و از دنیا بریده است، امام علیه‏السلام فرمود: او را نزد من بیاورید! آنگاه که عاصم نزد امام علیه‏السلام حاضر گردید، امام علیه‏السلام به او فرمود:

اى دشمنک جان خود! شیطان پلید خواسته است تو را سرگردان نماید آیا به زن و فرزندت رحم ننمودى؟ آیا اینگونه مى‏پندارى که خداوندى که نعمت‏هاى پاک دنیا را حلال گردانیده است ناپسند مى‏داند از اینکه تو از آنها بهره برگیرى؟! تو پس‏تر از آن هستى که خداوند با تو چنین روا بدارد!))

بنابراین، بهره‏گیرى از دنیا و تلاش براى امرار معاش خود و خانواده به میزانى که نیازهاى طبیعى انسان تأمین گردد نه تنها با زهد و تقوا ناسازگار نیست، بلکه از ضروریات زندگى این دنیا است. از این رو در دعاى شریف کمیل مى‏خوانیم:

...و أن توفر حظى من کل خیر أنزلته أو احسان فضلته أو بر نشرته أو رزق بسطته...

((... و از تو مى‏خواهم تا بهره‏ام را از هر خیرى که نازل فرموده‏اى و از هر احسانى که دیگران را به سبب آن برترى بخشیده‏اى و از هر کار نیکى که آن را بر روى زمین پراکنده نموده‏اى و از هر روزى یى که آن را در میان انسان‏ها گسترده نموده‏اى.. افزون و فراوان گردانى.))

و نیز از او مى‏خواهیم:

قو على خدمتک جوارحى.

(( پروردگار! اندام هایم را براى خدمت به خودت نیرومند گردان!))

کنونت که دست است کارى بکن ×× دگر کى برآرى تو دست از کفن

بتابد بسى ماه و پروین و هور ××که سر بر ندارى زبالین گور

×××××

پاورقی:1- نهج البلاغه، فیضى، خ 194، صبحى، خ: 203.

2- نهج، فیض، خ 200، صبحى، خ 209.